در خوزستان و در قالب یک طرح مطالعاتی؛

به گزارش موسسه گنجینه ملی آب ایران ،در کشور ایران از دوران بسیار قدیم تاکنون برای مهار و کنترل آب و سیلاب و استفاده مفید از آن فعالیت های متعددی انجام شده است که از جمله آنها می توان به ساخت سدها و یا کانال های آب‌بر با قدمت صدها و هزاران سال اشاره کرد که آثار و بقایای آن¬ها هنوز هم در جای جای کشور به چشم می خورد.

 به عبارت دیگر مدیریت منابع آبی و استفاده بهینه از آنها همواره یکی از اولویت های ساکنان این سرزمین بوده و هست. در این خصوص هزاران سازه‌ آبی تاریخی در سراسر کشور و در مسیر رودها و رودخانه‌ها، چشمه‌ها، مظهر قنات‌ها و ... قرار دارند که همچنان در برخی مناطق نقش‌آفرینی حیاتی در زندگی شهری و روستایی ایفا می‌کنند. در این رابطه استان‌های غربی کشور از غنای آثار آبی تاریخی قابل توجهی برخوردارند.

یکی از سازه های آبی که در ایران شهرت زیادتری دارد ، سازه های آبی شوشتر است که در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت جهانی شده است و شاید خیلی ها تصور کنند این مجموعه تنها مجموعه ای از سازه های آبی در کشور است که می تواند در قالب مجموعه ای تاریخی معرفی شود. در حالی که سازه های آبی در ایران متنوع است .

از آنجا که آب در ایران و سازه های آن به واقع گنجینه ای محسوب می شود، موسسه ای به نام گنجینه ملی آب ایران ایجاد شده که از جمله وظایف آن ایجاد موزه‌های آب، شناسایی و معرفی آثار و سازه‌های آبی تاریخی و دیگر وظایف قانونی در رابطه با مفهوم آب و تاریخ عینی و شفاهی آب در سراسر کشور و در قالب شرکت‌های آب منطقه‌ای است.

این تکلیف در سازمان آب و برق خوزستان برعهده گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی دفتر مدیریت گردشگری و مهندسی عمومی است.

  در این حوزه از سال 1396 تاکنون در خصوص شناسایی سازه‌های آبی تاریخی فعالیت‌های گسترده‌ای انجام شده و طبق آخرین آمار بالغ‌بر 583 سازه آبی تاریخی در قالب طرح "مطالعه و شناخت نویافته های تاریخی سازه‌های آبی استان خوزستان و برنامه جامع مدیریت آن" در سطح استان خوزستان مورد شناسایی قرار گرفته است.

   این طرح به استخراج شیوه‌های فنی و محیطی و هیدرولیکی سازه‌های آبی تاریخی پرداخته و تهیه اطلس جامع سازه‌های آبی تاریخی استان را در دستور کار قرار داده است.

درباره این موضوع محمدامین ایزدجو مدیر گردشگری و مشاور مدیرعامل سازمان آب و برق خوزستان در امور گنجینه آب به خبرنگار مهر گفت: علاوه بر مطالعات مقدماتی شامل بررسی مالکیت و محدوده در سازه‌های آبی تاریخی به موضوعات دسترسی، اطلاعات اولیه باستانشناسی نیز پرداخته شده است. این طرح با تعمق در ساختار فنی هر سازه، استخراج تفصیلی داده‌های نقشه ای مستندنگاری و مستندسازی وضع موجود فن شناسی و آسیب شناسی کالبدی، شناخت مواد و مصالح به کار رفته در سازه‌‌ها، تهیه نقشه‌ها و دسترسی ها در سیستم اطلاعات جغرافیایی، بانک تصاویر هوایی و دستیابی به اطلس جامع سازه های آبی تاریخی را به سرانجام رسانده است.

وی افزود:  در این طرح با مطالعه سازه و ساختار معماری هر اثر، برنامه های اجمالی حفاظتی برای این سازه ها نیز مورد تدوین و تنظیم قرار گرفته است.

سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان تاکنون درقالب 22 گونه مختلف مورد شناسایی قرار گرفته که این سازه‌ها در 24 شهرستان استان پراکندگی دارد. تنوع و تعدد سازه‌های آبی شناسایی شده مشتمل بر سازه‌هایی از جمله قنات، نهر، کانال، کاریز، سیفون، سی سرا، سفته، حمام، حوض، سازه های سنگی، سد، چشمه، چاه، پل، بند، بیاره، آب انبار، آباره، آسیاب و بند آنهم در طول ادوار مختلف تاریخی است.

خطیبی رییس گروه گنجینه آب و سازه‌های آبی تاریخی نیز در این رابطه گفته است: برای جانمایی و مستندسازی مکانی و کارکردی هر اثر، شیوه‌هایی استاندارد و در دسترس اتخاذ شده و علاوه‌ مستندسازی نزدیک به دوازده هزار صفحه اسناد و نقشه و تصویر، دستاورد مکانی سازه‌ها در سامانه‌هایی از جمله گوگل ارث درج شده است. همچنین، نسبت به طراحی نرم‌افزار روزآمد و قابل دسترس برای این سازه‌ها در جهت اهداف پژوهشی، معرفی، حمایت و حفاظت و توسعه گردشگری اقدامات لازم انجام گرفته است.

آن طور که سمیه خطیبی اشاره کرد، تنوع سازه‌های آبی در استان خوزستان و تعریف اجمالی کارکردی آن در جدول زیر مندرج است:

خطیبی درباره سازه‌هایی که از این تعداد در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند نیز گفت: بیش از 50 درصد این سازه‌ها هنوز در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده و در تفاهم با اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خوزستان مقرر شده این اتفاق طی فرآیند و مراحلی انجام شود.

گروه مهندس مشاور این طرح مشتمل‌بر تخصص‌های معماری، مرمت آثار  و مرمت بناها، جامعه‌شناس، شهرساز، باستان‌شناس و فعالان گردشگری در طول تهیه این طرح تاکنون بالغ بر ۲۵ هزار کیلومتر مسافت درون استانی در مناطق مختلف کوهستانی تا جلگه‌ای پیموده شده و مستندات آن در قالب دسترسی ها با کمیت، کیفیت و تنوع متعدد نسبت به سازه ها تنظیم و پردازش شده است.

این طرح و محتوای تولید شده زمینه‌ای برای ثبت ملی و جهانی شبکه‌ سازه‌های آبی تاریخی استان خوزستان فرآهم آورده و بهره‌مندی از تجربیات انجام چنین طرح‌هایی می‌تواند راهگشا و تسری دهنده در سطح کشور بوده و به درک امروزین جامعه از آب و پاسداری از آن یاری برساند.